ทฤษฎีหมวก 6 ใบ : วิถีแห่งปัญญา สู่ดวงดาราแห่งความคิด (และความฮา)
ทฤษฎีหมวก 6 ใบ : วิถีแห่งปัญญา สู่ดวงดาราแห่งความคิด (และความฮา)
.
.
"หนึ่งหมวกเล็กๆ ของมนุษยชาติ คือ หนึ่งก้าวกระโดดใหญ่ของความคิด
ดั่งดวงดาวที่ส่องสว่าง แม้ในวันที่ท้องฟ้ามืดมิด เพราะผู้คิดได้ คือผู้ที่อยู่รอด"
.
.
นีล อาร์มสตรอง x อัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ x ชาลี แชปลิน x ชาร์ลส์ ดาร์วิน (ถ้าพวกเขามาเจอกันในบาร์แห่งหนึ่งและคุยกันเรื่องหมวก)
.
เคยรู้สึกไหมว่าบางทีสมองเราก็เหมือนอวกาศอันกว้างใหญ่ที่เต็มไปด้วยดวงดาวนับล้านดวง? บางครั้งก็สว่างไสวสวยงามราวกับกาแล็กซี่ทางช้างเผือก แต่บางครั้งก็มืดมิดวุ่นวายเหมือนหลุมดำที่ดูดกลืนทุกความคิด จนหาทางออกไม่เจอ เหมือนตอนที่คุณยืนอยู่หน้าตู้เย็นตอนดึก แล้วไม่รู้ว่าจะกินอะไรดี
.
.
แต่ไม่ต้องกลัวไป! เพราะวันนี้เรามี GPS แห่งจักรวาลความคิดมาแนะนำ นั่นก็คือ ทฤษฎีหมวก 6 ใบของ Edward de Bono นักคิดและนักเขียนผู้ยิ่งใหญ่ ผู้ค้นพบดาวฤกษ์ดวงใหม่แห่งปัญญา แต่แทนที่จะใช้กล้องโทรทรรศน์ เขาใช้หมวกนั่งทับจนเกิดไอเดีย
.
ทฤษฎีนี้จะช่วยให้คุณจัดการกับความคิดได้อย่างเป็นระบบ เหมือนกับการมี Marie Kondo มาจัดระเบียบกาแล็กซี่ในหัวคุณ แต่ละหมวกก็เหมือนดาวดวงต่างๆ ที่มีคุณสมบัติเฉพาะตัว บางดวงก็สว่างจ้าเหมือนซูเปอร์โนวา บางดวงก็เย็นชืดเหมือนดาวเคราะห์น้ำแข็ง แต่ทั้งหมดนี้รวมกันเป็นระบบสุริยะแห่งความคิดที่สมบูรณ์แบบ
.
.
มาดูกันว่าแต่ละใบมีไว้ทำอะไรบ้าง:
.
-----------------------
.
หมวกขาว: Just the facts, bro!
.
.
หมวกขาวคือดาวสว่างแห่งข้อเท็จจริง ไม่มีอคติ ไม่มีดราม่า เหมือนแสงของดวงดาวที่นำทางนักเดินเรือในยามค่ำคืน มันเป็นตัวแทนของข้อมูลและข้อเท็จจริงล้วนๆ เหมือนตอนที่คุณเปิด Grab Food แล้วอ่านรายละเอียดร้านอาหาร คุณไม่สนใจว่าคนรีวิวจะชอบหรือไม่ชอบ แค่อยากรู้ว่าร้านเปิดกี่โมง ราคาเท่าไหร่ มีโปรโมชั่นอะไรบ้าง หรือเมนูซิกเนเจอร์คืออะไร
.
ตัวอย่างการใช้: ถ้าเพื่อนชวนไปเที่ยวต่างประเทศ คุณก็จะถามว่า "ไปกี่วัน? ค่าใช้จ่ายประมาณเท่าไหร่? ต้องทำวีซ่าไหม? อากาศช่วงนั้นเป็นยังไง? มีที่เที่ยวอะไรบ้าง?" ไม่ใช่ "เฮ้ย! ไปเลยดิ มันส์แน่ๆ" (นั่นมันหน้าที่ของหมวกแดง)
.
แต่ระวัง! อย่าใช้หมวกขาวมากเกินไป เดี๋ยวจะกลายเป็นมนุษย์สถิติที่ตอบคำถาม "วันนี้เป็นไงบ้าง?" ด้วยการบอกอุณหภูมิ ความชื้น และความดันอากาศ... ไม่มีใครอยากคุยด้วยหรอก แล้วคุณก็จะกลายเป็นดาวเคราะห์เล็กๆ ที่โคจรอยู่คนเดียวอย่างเหงาๆ ในระบบสุริยะ
.
Pro tip: ใช้หมวกขาวเวลาต้องตัดสินใจเรื่องสำคัญ อย่าเพิ่งใส่อารมณ์ แค่รวบรวมข้อมูลให้ครบก่อน เหมือนกับการสำรวจดาวเคราะห์ดวงใหม่ เราต้องเก็บข้อมูลให้ครบถ้วนก่อนที่จะสรุปว่ามันเหมาะสมกับการอยู่อาศัยหรือไม่
.
การฝึกสมาธิแบบเซนสามารถช่วยเพิ่มความสามารถในการมองเห็นความจริงโดยปราศจากอคติได้ เพียงแค่นั่งนิ่งๆ ไม่คิดอะไร... ซึ่งหลายคนทำได้ดีมากโดยไม่ต้องฝึกด้วยซ้ำ โดยเฉพาะตอนอยู่ในห้องเรียนหรือที่ประชุม
.
Galileo Galilei เคยกล่าวไว้ว่า "เราไม่สามารถสอนอะไรใครได้ เราทำได้เพียงช่วยให้พวกเขาค้นพบมันด้วยตัวเอง" แต่ถ้าพวกเขายังค้นไม่เจอ ลองแนะนำให้เปลี่ยนแว่นตาดูก่อนมั้ย? บางทีอาจจะมีฝุ่นเกาะอยู่ก็ได้
.
.
----------------------
.
หมวกแดง: Feel the burn!
.
.
หมวกแดงคือดาวแห่งอารมณ์และสัญชาตญาณ เหมือนภูเขาไฟที่พร้อมจะระเบิด... หรือเหมือนคุณเมื่อเจอรถวัยรุ่นขับปาดหน้ากระชั้นชิด หรือเหมือนตอนที่คุณเห็นเพื่อนโพสต์รูปไปเที่ยวทะเลในวันที่คุณต้องทำงานล่วงเวลา มันเป็นตัวแทนของความรู้สึก อารมณ์ และสัญชาตญาณทั้งหมดที่พุ่งพล่านในใจคุณ
.
ตัวอย่างการใช้: "โคตรโมโห! อยากลงไปด่าให้หายแค้นจริงๆ" หรือ "รู้สึกตื่นเต้นมากเลยที่จะได้ไปเที่ยวต่างประเทศ! ฉันแทบรอไม่ไหวแล้วที่จะได้สัมผัสวัฒนธรรมใหม่ๆและลองอาหารแปลกๆ"
.
ระวัง! ถ้าใช้หมวกแดงมากไป คุณอาจกลายเป็น Drama Queen ที่โวยวายเมื่อ Grab Food ส่งอาหารช้าไป 5 นาที "ชีวิตฉันพังหมดแล้ววว! ทำไมโลกนี้ช่างโหดร้าย!"
.
Pro tip: หมวกแดง เหมือนกับการกินอาหารเผ็ด ถ้าพอดีก็อร่อย แต่ถ้าเผ็ดเกินไปก็ได้นั่งชักโครกทั้งคืน
.
.
-----------------------
.
หมวกดำ: The Dark Knight of Thinking
.
.
หมวกดำคือหลุมดำแห่งการระมัดระวัง มองหาจุดอ่อน ความเสี่ยง แต่ไม่ใช่การมองโลกในแง่ร้ายนะ มันเหมือนกับระบบเตือนภัยล่วงหน้าในยานอวกาศที่คอยระวังอุกกาบาตและเศษซากอวกาศ
.
ตัวอย่างการใช้: ถ้าคิดจะชกหน้าลูกค้า (อย่าทำนะ!) คุณอาจจะนึกว่า "แต่ถ้าทำแบบนั้น เราอาจจะโดนไล่ออก ติดคุก แถมอาจโดนฟ้องเรียกค่าเสียหายอีกต่างหาก" (เห็นไหมล่ะ ว่าทำไมไม่ควรทำ) หรือถ้าเพื่อนชวนลงทุนเปิดร้านกาแฟ คุณอาจจะคิดว่า "แต่ตอนนี้มีร้านกาแฟเยอะมากนะ การแข่งขันสูง แถมค่าเช่าก็แพง เราพร้อมรับมือกับความเสี่ยงพวกนี้หรือยัง?"
.
ระวัง! ถ้าใส่หมวกดำบ่อยเกินไป คุณอาจกลายเป็นคนที่ชอบทำลายความฝันของคนอื่น "อยากเปิดร้านกาแฟเหรอ? เฮอะ! รู้ไหมว่าจำนวนร้านกาแฟที่ล้มละลายมีกี่เปอร์เซ็นต์ในปีแรก? แถมยังต้องตื่นเช้ามาก ยืนทั้งวัน เหนื่อยจะตาย"
.
Pro tip: ใช้หมวกดำเพื่อเตรียมพร้อมรับมือกับปัญหา ไม่ใช่เพื่อยกเลิกแผนทั้งหมด เหมือนกับการเตรียมพร้อมสำหรับภารกิจสำรวจอวกาศ เราต้องคำนึงถึงความเสี่ยงทั้งหมด แต่ไม่ใช่เพื่อยกเลิกภารกิจ แต่เพื่อให้ภารกิจสำเร็จลุล่วงด้วยดี
.
หมวกดำเป็นตัวแทนของการคิดเชิงวิพากษ์และการระมัดระวัง เหมือนกับระบบเบรกในรถยนต์ ถ้าไม่มีมัน เราอาจจะพุ่งชนกำแพงด้วยความเร็ว 200 กิโลเมตรต่อชั่วโมงโดยไม่รู้ตัว (แต่ถ้าใช้มันบ่อยเกินไป คุณอาจจะไม่ได้ออกจากบ้านเลย)
.
.
------------------------
.
หมวกเหลือง: Here comes the sun~
.
.
หมวกเหลืองคือดวงอาทิตย์แห่งการมองโลกในแง่ดี มองหาโอกาสและข้อดีในทุกสถานการณ์ เหมือนกับการมองท้องฟ้ายามเช้าและเห็นแต่ความสดใส แม้ว่าคุณจะเพิ่งตื่นและยังไม่ได้ดื่มกาแฟก็ตาม
.
ตัวอย่างการใช้: ถ้าโดนรถวัยรุ่นปาดหน้า แทนที่จะโมโห คุณอาจจะคิดว่า "ดีนะที่เราขับรถระวัง ไม่งั้นอาจเกิดอุบัติเหตุได้ เอาไว้กลับถึงบ้านจะกอดลูกแน่นๆ เลย" หรือถ้าคุณตกงาน คุณอาจจะมองว่า "นี่เป็นโอกาสดีที่จะได้หางานที่ตรงกับความฝันมากขึ้น หรือลองทำธุรกิจที่อยากทำมานาน"
.
แต่ระวัง! ถ้าใส่หมวกเหลืองมากไป คุณอาจกลายเป็นคนประเภท "This is fine" ที่ยิ้มได้แม้บ้านจะไฟไหม้ "นี่ไง! โอกาสดีที่จะได้แต่งบ้านใหม่! แถมยังได้ออกกำลังกายดับเพลิงอีกต่างหาก!"
.
Pro tip: ใช้หมวกเหลืองเวลาเจอปัญหาที่ดูเหมือนจะแก้ไม่ได้ บางทีการมองในมุมบวกอาจช่วยให้เห็นทางออกที่ไม่เคยคิดมาก่อน เหมือนกับนักดาราศาสตร์ที่ค้นพบดาวเคราะห์น้อยดวงใหม่โดยบังเอิญ ขณะที่กำลังศึกษาสิ่งอื่น
.
การสร้างสมดุลระหว่างการมองโลกในแง่ดีกับความเป็นจริงเป็นสิ่งสำคัญ ลองใช้เทคนิค "ความหวังที่มีเหตุผล" คือมองหาด้านบวก แต่ก็เตรียมแผนสำรองไว้ด้วย เช่น "ฉันจะพยายามเต็มที่ในการสัมภาษณ์งาน แต่ถ้าไม่ได้ ฉันก็มีแผนขายไอศกรีมที่หาดทรายไว้แล้ว"
.
.
-------------------------
.
หมวกเขียว: Think outside the spaceship
.
.
หมวกเขียวคือดาวแห่งความคิดสร้างสรรค์และนวัตกรรม เหมือนกับการปลูกต้นไม้บนดาวอังคาร มันท้าทาย แปลกใหม่ และอาจจะดูเป็นไปไม่ได้ แต่ใครจะรู้ว่ามันอาจนำไปสู่การค้นพบครั้งยิ่งใหญ่
.
ตัวอย่างการใช้: ถ้าคุณต้องการประหยัดพื้นที่ในบ้าน แทนที่จะซื้อตู้เสื้อผ้าใหม่ ลองคิดว่า "ถ้าเราแขวนเสื้อผ้าไว้บนเพดานล่ะ? (แต่อย่าลืมเตรียมบันไดไว้ด้วยนะครับ)
.
เทคนิคการระดมสมองแบบหมวกเขียว: ลองให้ทุกคนในทีมเสนอไอเดียที่แปลกประหลาดที่สุดที่คิดได้ แล้วดูว่าจะเอามาประยุกต์ใช้ได้อย่างไร เช่น "ถ้าเราใช้หลักการ 'ความเฉื่อยทางความคิด' มาแก้ปัญหาการตัดสินใจล่ะ? เราจะสร้างเก้าอี้ที่หมุนเร็วมากๆ แล้วให้คนนั่งหมุนจนเวียนหัว ตอนนั้นสมองจะสับสนจนไม่สามารถคิดอะไรซับซ้อนได้ ทำให้ตัดสินใจง่ายขึ้นโดยใช้สัญชาตญาณล้วนๆ!" ซึ่งสุดท้ายอาจจะไม่ได้ช่วยให้ตัดสินใจดีขึ้น แต่อย่างน้อยก็ได้ออกกำลังกายไปในตัว
.
Steve Jobs เคยพูดไว้ว่า "ความคิดสร้างสรรค์คือการเชื่อมโยงสิ่งต่างๆ เข้าด้วยกัน" ซึ่งถ้าตีความตามทฤษฎีหมวก 6 ใบ ก็คือ "ความคิดสร้างสรรค์คือการใส่หมวกทุกใบพร้อมกันแล้วไม่เป็นลม"
.
.
--------------------------
.
หมวกฟ้า: ผู้กำกับแห่งจักรวาลความคิด
.
.
หมวกฟ้าคือศูนย์บัญชาการยานอวกาศแห่งความคิด ควบคุมการใช้หมวกอื่นๆ และจัดการกระบวนการคิดทั้งหมด เหมือนกับการเป็นผู้กำกับในกองถ่ายหนัง... แต่แทนที่จะตะโกน "คัท!" คุณจะต้องตะโกน "คิด!" ให้สมองทุกส่วนทำงานประสานกัน
.
การใช้หมวกฟ้า:
.
"เอาล่ะ ทีมงานสมองทุกคน! เราจะสร้างภาพยนตร์มหากาพย์แห่งความคิดกัน! และ... แอคชั่น!"
.
"ฉากที่ 1: หมวกขาว! ปล่อยข้อมูลมาเลย! ให้มันท่วมท้นเหมือนสึนามิแห่งความรู้! เอาให้แน่นเหมือนหนังสารคดีของ BBC ผสมกับวิกิพีเดียยกกำลังสอง!"
.
"ฉากที่ 2: หมวกแดง! ให้อารมณ์มันพุ่งพล่านเหมือนภูเขาไฟระเบิด! เอาแบบอารมณ์กินใจ แต่ไม่กินบ้านกินเมือง!"
.
"ฉากที่ 3: หมวกดำ! ปล่อยความกังวลและความกลัวออกมา! ให้น่ากลัวเหมือนบิลค่าใช้จ่ายกองเรา!
.
"ฉากที่ 4: หมวกเหลือง! ให้ความหวังส่องประกาย! เหมือนแสงไฟท้ายรถเมล์คันสุดท้ายที่นายวิ่งตามทัน!"
.
"และฉากสุดท้าย: หมวกเขียว! ปล่อยความคิดสร้างสรรค์ให้บานสะพรั่งเหมือนต้นกัญชาหลังถูกกฎหมาย!"
.
"และ... คัท! เยี่ยมมาก ทีมงานสมอง! งานนี้ต้องได้รางวัลออสการ์แห่งความคิดแน่นอน! แต่ถ้าใครคิดว่าตัวเองแสดงได้ไม่ดี ก็อย่าเพิ่งน้อยใจไป เดี๋ยวเราค่อยถ่ายทำใหม่ในความฝันคืนนี้!"
.
.
---------------------------
.
ทฤษฎีหมวก 6 ใบของ Edward de Bono เป็นเครื่องมือที่ช่วยให้เราคิดอย่างรอบด้านและมีประสิทธิภาพมากขึ้น เหมือนกับการปรุงอาหารที่ต้องผสมผสานรสชาติต่างๆ ให้ลงตัว เหมือนการทำต้มยำกุ้ง ถ้าใส่แต่พริกก็เผ็ดเกิน ใส่แต่มะนาวก็เปรี้ยวเกิน แต่ถ้าผสมทุกอย่างลงตัว ก็จะได้อาหารที่อร่อยถูกปากคนทั่วโลก... ยกเว้นคนแพ้กุ้ง
.
.
จำไว้นะครับ ในโลกแห่งความคิด คุณคือ นีล อาร์มสตรอง , อัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ , ชาลี แชปลิน , ชาร์ลส์ ดาร์วิน รวมกันในคนเดียว... แต่ถ้ารู้สึกว่ามันเยอะเกินไป ก็แค่เป็นตัวเองนั่นแหละ... แต่เป็นเวอร์ชั่นที่ใส่หมวก 6 ใบซ้อนกัน และกำลังพยายามไม่ให้มันล้มลงมาทับหน้าตัวเองน่ะนะ!
.
.
.
.
#SuccessStrategies
บทความโดย Pond Apiwat Atichat เจ้าของเพจ SuccessStrategies
.